GÖKADA DÖNÜYOR MU?
Güneş sisteminde bildiğimiz güneşten asteroitlere kadar her gökcismi, bazıları ötekilerden daha hızlı olsa da, bir eksen çevresinde dönerler. Bu durum bize diğer yıldızların ve aslında tüm gökadamn bile dönmekte olduğu düşüncesini verir. Ancak bunun gerçekten böyle olduğunu nasıl söyleyebiliriz?
Gökbilimciler üç boyutlu olarak birçok yıldızın devindiğini saptar saptamaz, yıldızların çeşitli yönlerde rasgele hareket etmediklerini görmek de mümkün oldu.
Sözgelişi, 1904 yılında Hollandalı gökbilimci Jacobus Cornelius Kapteyn (1851-1922) Büyük Ayı takımyıldızı içinde birçok yıldızın gökyüzündeki başka yerlerde bulunan yıldızlar gibi, az ya da çok hızla, hepsi de aym yönde olmak üzere devindiklerini saptadı. Aslında gökbilimci burada iki yıldız akıntısı olduğunu,
bunlardan birinin Büyük Ayı’nın yıldızlarıyla birlikte ve ötekinin de ters yönde döndüklerini saptamıştı.
Daha sonraki yıllarda uzakta bulunan kuyrukluyıldızlardan oluşan bulut kuramım geliştiren gökbilimci J.H. Oort, 1927 yılında iki yıldız akıntısının var oluşunu şu şekilde yorumladı: Gökadamn tüm yıldızları, gökada merkezinin çevresinde dönerler. Merkeze güneşimizden daha yakın olan yıldızlar güneşten daha hızlı döner ve bir yarışta önde giden koşucuya yaklaşan diğer koşucular gibi mesafe kazamrlar. Bu şekilde bir yönde hareket edip bizi ve elbette ki, ağır dönen diğer yıldızları geçiyor gibi görünürler. Merkeze güneşten uzak olan yıldızlarda ise, güneş onlara göre mesafe kazamr ve böyle yıldızlar merkeze yakın olanlara göre ters yönde deviniyorlarmış gibi görünür. Böylece, tüm yıldızlar aym yönde hareket etmekte ve gökada merkezine göre bazıları hızlı bazıları da yavaş devinirmiş gibi görünseler bile, gökadamn tümünün dönmekte olduğunu söylemekle isabet etmiş oluruz.
Bu dönüş hareketi ortaya önemli bir sonuç çıkanr. Gökbilimciler, gökadamn merkezine yakınlaştıkça yıldızların birbirine daha yakın bulundukları ve daha büyük sıklıkla oraya yerleştiklerine inanmak üzere bazı nedenlere sahiptirler. Gerçekte, gökadamn tüm kütlesinin yüzde 90’ının merkeze yakın küçük bir hacimde yer almış olması mümkün görülmektedir. Merkezin dışındaki yıldızlar, güneş sistemindeki gezegenlerin güneşin çevresinde dönüşü gibi, gökada merkezinin çevresinde dolanmaktadır.
Gökbilimci Oort, gökadamn dönmekte olduğunu saptarken güneşin de gökadamn merkezine göre, onun çevresinde bir dönüşünü 230 milyon yılda tamamladığım gösterdi. Bu dönüş zamam ve güneşin gökada merkezinden uzaklığı değerleri ile, gökadamn merkezindeki yıldızların toplam kütlesini hesaplamam mümkündür.
Böylece, gökadamn ya da hiç değilse onu oluşturan yıldızların kütlesinin, güneşimizin kütlesinin 100 milyar katı dolayında olabileceği ortaya çıkar. Ama bunun anlamı, gökadada 100 milyar yıldızın bulunması demek değildir. Çünkü, güneşimiz tüm yıldızları temsil eden bir gökcismi değildir. Olasılıkla gökadadaki yıldızların dörtte üçü kırmızı cücedir ve bu yıldızların yüzde doksam güneşten daha az kütlelidir. Eğer ortalama bir yıldız güneşinkinin yarı kütlesinde ise, gökadada yaklaşık olarak 200 milyar yıldız bulunması gerekmektedir.